خوانش گفتمان کاشی‌نگارۀ روایتگر سردر ورودی باغ ارم شیراز

مقالۀ حاضر به خوانش روایت‌های کاشی‌نگارۀ ضلع شرقی عمارت اصلی باغ ارم (یکی از زیباترین باغ‌های ایران واقع در شیراز) پرداخته است. کاشی‌نگارۀ سردر ورودی باغ ارم، شامل سه هلالی با فرم خورشیدی است که چهار مجلس "رستم در بارگاه حضرت سلیمان(ع) (هلالی بالا)"، "مدهوش‌شدن ندیمگان از دیدن جمال حضرت یوسف (ع) (هلالی چپ)"، "آبتنی شیرین و نظارۀ خسرو (هلالی راست)" و نگاره‌ای از ناصرالدین‌شاه سوار بر اسب در مرکز خورشیدی مصور شده است. بدین منظور ابتدا روایت هر مجلس مورد خوانش قرار گرفته، سپس نگاهی دقیق و مضمون‌شناختی به ترکیب‌بندی و ترتیب چیدمان آنان انداخته می‌شود، آنگاه در ترتیب چیدمان آنها، عناصر تصویری مشترک در نگاره‌های این چهار مجلس بازگو می‌شود. آنچه در این پژوهش حایز اهمیت است مجاورت هر تصویر با تصاویر همنشین خود و عناصر مشترکی در یک گفتمان تصویری است که موجب تشدید یا تعویض معانی نشانه‌های تصویری می‌شود. در توضیح چینش و گزینش و کارکرد و خوانش مجموعۀ سردر یا هر‌کدام از این سه نگاره نظرات «رولان بارت» پیرامون معانی صریح و ضمنی به کار گرفته شد. با توجه به یافته‌های تحقیق و جنبه‌های نظری آن توصیف قدرت نزد «میشل فوکو» به گونه‌ای در این بحث روایت‌شناسانه مصداق دارد، یعنی در هر سه مجلس، عناصر تصویری در یک مضمون اشتراک دارند و آن "قدرت پادشاه" است. یعنی حضرت سلیمان و حضرت یوسف به رغم آنکه شخصیت‌های مذهبی هستند و رستم و خسرو با آنکه مضمونی حماسی و تغزلی دارند اما مظهر "پادشاه قدرتمند" هستند و حضرت یوسف و زلیخا و خسرو و شیرین با آنکه سمبل "عاشقان خیالی" بوده و مضمونی بزمی و تغزلی دارند، اما این مضامین بزمی، تغزلی، مذهبی و حماسی در کاشی‌نگارۀ موردنظر در اطراف تصویر ناصرالدین شاه، از منظری که ما می‌نگریم نگاهدار و نگهبان قدرت او و سازندۀ گفتاری دال بر مشروعیت جایگاه او در قلب (مرکز) مردم ایران و حتی جهان هستی‌اند.